Działalność Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Poznaniu w latach 1946-2019

WSTĘP

W okresie od 1946 r. do chwili obecnej działalność Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Poznaniu przechodziła wiele przemian. Zmieniające się otoczenie i sytuacja gospodarcza w kraju wymuszały podjęcie różnych działań dostosowawczych i ewolucję roli jaką Towarzystwo odgrywało w Wielkopolsce. Jednak zawsze chęć służenia „nauce i potrzebom życia” była tym co motywowało Poznański Oddział Towarzystwa do działania na rzecz wielkopolskiego środowiska ekonomistów.

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne od samego początku budowy powojennej rzeczywistości w Polsce było instytucją ważną w środowisku Wielkopolski i taką pozostaje po dzień dzisiejszy. Dostosowując się do zmian i wyzwań jakie niesie ze sobą współczesność stara się poprzez działalność statutową podnosić stan świadomości ekonomicznej Wielkopolan i nie tylko. Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie historii oddziału w Poznaniu i pokazanie roli jaką odgrywał na przestrzeni lat i w dalszym ciągu odgrywa w kształtowaniu rzeczywistości społeczno – gospodarczej regionu.

POWSTANIE POZNAŃSKIEGO ODDZIAŁU TOWARZYSTWA I PIERWSZA DEKADA DZIAŁALNOŚCI

Zebranie, które dało początek istnieniu oddziału w Poznaniu odbyło się w gmachu ówczesnej Akademii Handlowej 29 kwietnia 1945 roku. Twórcą Towarzystwa w Poznaniu i jego prezesem w latach 1946 - 1952 prof. dr Edward Taylor. Początki działalności Stowarzyszenia koncentrowały się wokół zebrań odczytowych i dyskusyjnych Zarządu Oddziału. Poruszana tematyka dotyczyła przemysłu, handlu, planowania gospodarczego, kształtu powojennej gospodarki naszego kraju, a nawet międzynarodowej współpracy ekonomicznej. Warto w tym miejscu wspomnieć o inicjatywie realizowanej przez samego Prezesa Oddziału Profesora Taylora, w ramach której dokonywał on na zebraniach Zarządu przeglądu najciekawszej i najbardziej aktualnej literatury ekonomicznej. Oprócz wystąpień stricte teoretycznych zaczęły się pojawiać te dotyczące spotkania teorii z praktyką gospodarczą. Doprowadziło to do wyodrębnienia się 7 sekcji tematycznych w ramach Wyższej Szkoły Ekonomicznej, które stały się nowym i ważnym ogniwem organizacyjnym Oddziału:

• Sekcja Statystyki,
• Sekcja Finansów,
• Sekcja Ekonomiki Handlu,
• Sekcja Planowania Gospodarki Narodowej,
• Sekcja Ekonomiki Przemysłu,
• Sekcja Rachunkowości,
• Sekcja Gospodarki Materiałowej.

Poza działaniami popularyzatorskimi Oddział w 1953 roku rozpoczął działalność szkoleniową, która miała na celu podniesienie kwalifikacji zawodowych pracowników administracji gospodarczej. Szkolenie ekonomiczne, którego prekursorem był oddział poznański było odpowiedzą na potrzebę szkolenia kadry kierowniczej zarówno dla przedsiębiorstw jak i instytucji gospodarczych.

ROZWÓJ DZIAŁALNOŚCI W LATACH 1957-1971

Nowy etap funkcjonowania Oddziału otwiera powstanie pierwszych kół PTE. Ta nowa jednostka organizacyjna miała na celu jednoczyć ekonomistów pracujących w przedsiębiorstwach i instytucjach użyteczności publicznej. Miało to doprowadzić do zbliżenia teorii ekonomii i praktyki, a także umożliwienia integracji ekonomistów nie tylko w Poznaniu jako mieście wojewódzkim, ale również w mniejszych miejscowościach w ramach struktur kół terenowych . Przyczyniło się to do wzrostu liczby członków Towarzystwa, która w 1964 roku po raz pierwszy przekroczyła tysiąc osób. Na końcu omawianego okresu liczba członków zrzeszonych w całym województwie w ramach struktur kół terenowych wynosiła 3 728, co stanowiło ponad 83% całego stanu członkowskiego.

Oprócz tego dalszej intensyfikacji podlegała działalność sekcji tematycznych wyodrębnionych już w poprzednich latach. Jednak i ona w pewnym stopniu ewoluowała. Obok odczytów ważną formą aktywności dla sekcji stały się wystąpienia na posiedzeniach terenowych kół także uczestnictwo w konferencjach i sesjach naukowych oraz seminariach szkoleniowych i środowiskowych.

Z końcem lat sześćdziesiątych w wyniku stałego rozwoju Oddziału doszło do utworzenia kolejnych jednostek organizacyjnych. Były to terenowe Rady Koordynacyjne oraz Branżowa Rada Koordynacyjna przy Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Poznaniu. Do ich zadań należała m.in. kontrola pracy kół terenowych oraz wspieranie ich działalności w sytuacjach, kiedy nie były one w stanie podołać określonemu zadaniu we własnym zakresie. Ponadto utworzona została zupełnie nowa forma członkostwa w poznańskim oddziale PTE. Ideą zbiorowego członkostwa, bo o tym mowa, było wsparcie finansowe działalności Towarzystwa przez przedsiębiorstwo, które mogło w zamian liczyć na współpracę i nieodpłatne korzystanie z działalności szkoleniowej i konsultacyjnej oferowanej przez Oddział.

W 1957 roku Oddział zapoczątkował także działalność wydawniczą; została ona sfinansowana i zorganizowana w ramach własnych środków Oddziału. W odpowiedzi na zapotrzebowanie zgłaszane przez kadry kierownicze przedsiębiorstw oraz instytucji administracji państwowej w 1959 roku został utworzony Ośrodek Konsultacji i Analiz Gospodarczych. Jego działalność sprowadzała się do sporządzania analiz społeczno – gospodarczych o wysokiej wartości merytorycznej i naukowej, która wspierała działalność praktyczną. Podobną inicjatywą było powołanie do życia Punktu Informacji Ekonomicznej. Głównym celem tego organu było wzbogacenie warsztatu pracy ekonomistów oraz upowszechnienie praktycznego wykorzystania wiedzy ekonomicznej.

DZIAŁALNOŚĆ TOWARZYSTWA W LATACH 1972-1984

Funkcjonowanie oddziału w kolejnych latach charakteryzowało się stabilizacją stanu członkowskiego jak i rozwojem rozwiązań instytucjonalnych. Nowymi rozwiązaniami organizacyjnymi stały się zespoły robocze – o charakterze doraźnym oraz stałe agendy Zarządu takie jak Klub Postępu Ekonomicznego czy Rada Naukowa oddziału ds. konferencji naukowych która funkcjonowała od roku 1983. Utworzono ponadto kolejna sekcję tematyczną „Polityki społecznej”.

W opisywanym okresie aktywność w zakresie działalności statutowej przesunęła się w stronę funkcjonowania kół terenowych oraz sekcji tematycznych przy Oddziale. Tematyka odczytów i wystąpień organizowanych przez Oddział koncentrowała się na kolejnych etapach przekształcania polskiej gospodarki. Prace przygotowywane przez członków Towarzystwa prezentowały wartościową optykę z poziomu mikro, przedstawiając funkcjonalne oraz instytucjonalne aspekty zmian w zmieniających się stosunkach produkcji. Oprócz tego ważnym obszarem zainteresowań poznańskich ekonomistów i sympatyków Oddziału był istotny nurt rozwoju zasobów wytwórczych i ich wpływu na wzrost gospodarczy. W latach 1981 – 1984 zorganizowano łącznie ponad 400 seminariów i konsultacji w przedsiębiorstwach i ponad 70 w Oddziale dotyczących funkcjonowania przedsiębiorstw.

Zupełnie nową inicjatywą była organizacja we współpracy Zarządu z Akademią Ekonomiczną - Turnieju Wiedzy Ekonomicznej, którego trzy edycje odbyły się w latach 1976 – 1979. W zamyśle organizatorów tego przedsięwzięcia zmagania turniejowe miały tworzyć przestrzeń do wymiany myśli i doświadczeń młodego pokolenia ekonomistów. Uzupełniającym działaniem popularyzatorskim realizowanym przez poznański Oddział w tym czasie było przeprowadzanie konkursu na najlepszą pracę dyplomową wśród absolwentów szkół ekonomicznych i policealnych szkół ekonomicznych.

Ten etap rozwoju Towarzystwa w Poznaniu kończy bardzo ważna w historii Oddziału data. 11 października 1977 roku oddano do użytku członków „Dom Ekonomisty” przy ul. Klasztornej w Poznaniu.

DZIAŁALNOŚĆ ODDZIAŁU U SCHYŁKU SYSTEMU GOSPODARKI CENTRALNIE ZARZĄDZANEJ

Sytuacja społeczno-polityczna w ostatnim okresie dekady lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku miała spory wpływ na działalność i aktywność członków. Znajdowało to odzwierciedlenie chociażby w liczbie członków zrzeszonych w poznańskim oddziale, która systematycznie malała w tym czasie. Negatywne tendencje odnotowywane w polskiej gospodarce spowolniły, ale nie zatrzymały zupełnie działalności Towarzystwa w Poznaniu. Kontynuowało ono swoją działalność edukacyjno - popularyzatorską poprzez aktywność kół terenowych oraz sekcji tematycznych. Warto w tym miejscu podkreślić, że w omawianym czasie po raz pierwszy ukonstytuowały się koła młodzieżowe przy poznańskim oddziale, które miały stanowić płaszczyznę rozwijania ekonomicznych zainteresowań młodzieży. Oprócz działalności stricte naukowej i skierowanej do środowiska związanego z ekonomią i gospodarką Zarząd Oddziału zapoczątkował nową inicjatywę, która skierowana była do społeczności Miasta Poznania. Były to seminaria, których obszar tematyczny obejmował funkcjonowanie przedsiębiorstw, sprawy pracownicze, podatki oraz inne kwestie, które dotyczyły mieszkańców miasta Poznania. W tym czasie Oddział był inicjatorem konferencji naukowych (30 ogólnopolskich, 1 międzynarodowej), które były platformą wymiany myśli i doświadczeń między teoretykami, praktykami oraz politykami gospodarczymi.

Oprócz działalności Oddziału w Wielkopolsce należy wspomnieć o aktywności członków i przedstawicieli wielkopolskiego środowiska naukowego w przedsięwzięciach o skali ogólnopolskiej. Na szczególną uwagę zasługuje XIII Kongres Ekonomistów Polskich, który odbył się w listopadzie w Krakowie 1987 roku. Wydarzenie to było organizowane przez całe Towarzystwo na poziomie krajowym, a w komitecie organizacyjnym pracowali przedstawiciele poznańskiego Oddziału: Profesorowie Janusz Piasny oraz Wacław Jarmołowicz. Dodatkowo referat pt. „Rozwój systemu funkcjonowania gospodarki: doświadczenia i perspektywy” wygłosił Profesor Wacław Wilczyński.

W opisywanym czasie dostrzeżona została również potrzeba intensywniejszej popularyzacji wiedzy ekonomicznej. Stąd z inicjatywy Ministerstwa Oświaty i Wychowania zapoczątkowana została Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej, która od samego początku była afiliowana przy Polskim Towarzystwie Ekonomicznym. Kolejną nową inicjatywą Oddziału na poziomie regionalnym było wdrożenie programu podnoszenia kwalifikacji ekonomistów. Dzięki temu projektowi, ekonomiści mogli uzyskiwać tytuły zawodowe: „Ekonomista specjalista... stopnia” oraz „Technik ekonomista... stopnia”. Na szczególną uwagę zasługuje powołanie do życia Zakładu Gospodarczego „PETEX”, który był odpowiedzią na zapotrzebowanie na usługi doradztwa ekonomicznego. Zakład prowadził pionierską jak na ówczesne czasy działalność doradczą. Dla poznańskiego oddziału „PETEX-u” pracowało blisko 100 pracowników naukowych Akademii Ekonomicznej w Poznaniu oraz innych uczelni, którzy opracowywali raporty i analizy, które były odpowiedzią na wyzwania i realne problemy gospodarki w okresie przekształceń.

DZIAŁALNOŚĆ TOWARZYSTWA PO TRANSFORMACJI USTROJOWEJ

Zmiany jakie dokonały się w polityce i gospodarce Polski w 1989 roku i latach następnych w dużym stopniu wpływały na działalność i aktywność Towarzystwa. Transformacja Polski od ustroju socjalistycznego do demokratycznego oraz od gospodarki centralnie zarządzanej do gospodarki rynkowej oznaczała szereg niespotykanych do tej pory wyzwań zarówno dla Towarzystwa jak i dla innych podmiotów. Wyróżnić można tutaj dwa główne nurty merytoryczne działalności Towarzystwa. Po pierwsze brało ono aktywny udział w tworzeniu podstaw teoretycznych gospodarki rynkowej i we wprowadzaniu tych założeń w życie gospodarcze państwa i przedsiębiorstw. Drugim członem funkcjonowania Oddziału była działalność szkoleniowa, której zadaniem było przygotowanie wykwalifikowanej kadry mającej odegrać istotną rolę w przeprowadzaniu reform ustrojowych.

Kontynuacją tradycyjnych form działania Oddziału było organizowanie konferencji odpowiadających swoją tematyką najważniejszym problemom i wyzwaniom jakie wolnorynkowy ustrój stawiał przed polską gospodarką. Towarzystwo w Poznaniu organizowało wydarzenia poruszające wspomnianą problematykę na poziomie krajowym, ale również regionalnym we współpracy z takimi instytucjami jak Akademia Ekonomiczna w Poznaniu czy Główny Urząd Statystyczny. Uzupełnieniem tej działalności był kolejny Kongres Ekonomistów Polskich odbywający się w 1993 roku, na którym po raz kolejny wielkopolskie środowisko ekonomiczne było silnie reprezentowane z Profesorem Bohdanem Gruchmanem na czele. W omawianym okresie Oddział organizował kilkudniowe seminaria, które miały przygotować kadrę kierowniczą wielkopolskich przedsiębiorstw do funkcjonowania w nowych warunkach rynkowych.

Kolejnym obszarem aktywności Towarzystwa w nowej rzeczywistości gospodarczej była działalność redakcyjna. Oprócz wielu publikacji książkowych, wydanych na początku lat 90. reaktywowano wydawanie biuletynu informacyjnego Oddziału, który w latach 1994-1995 ukazywał się jako kwartalnik o nazwie „Przegląd Ekonomiczny”. Oprócz tego Oddział rozpoczął w tym okresie szeroko zakrojoną działalność kursową dla osób z wyższym wykształceniem, która umożliwiała im uzyskanie i potwierdzenie kwalifikacji w nowych i dotychczas nieznanych zawodach takich jak makler giełdowy czy syndyk masy upadłościowej.

W okresie przemian Towarzystwo dalej prowadziło działalność popularyzatorską poprzez organizację Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej, która z roku na rok cieszyła się rosnącym zainteresowaniem znajdującym odzwierciedlenie w systematycznie rosnącej liczbie uczestników oraz dobrych wynikach uzyskiwanych przez uczniów biorących udział w tym przedsięwzięciu.

Prezesem Zarządu w okresie burzliwych lat transformacji ustrojowej był przez cztery kadencje (lata 1989 - 2001) prof. Józef Orczyk. To za jego prezesury Oddział zanotował wiele znaczących sukcesów.

XXI wiek to dla Oddziału okres stabilizacji jego pozycji na rynku oraz dalszego rozwoju poprzez szerzenie wiedzy ekonomicznej w społeczeństwie Wielkopolski i nie tylko. Początek tego stulecia to również czas podsumowań. W 2006 roku Oddział obchodził 60-lecie swojego istnienia, które uczcił uroczystym seminarium, podczas którego wysłuchano wykładu okolicznościowego wygłoszonego przez Profesora Marka Ratajczaka pt. „Miejsce i rola Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w życiu gospodarczym kraju”.

Działalność merytoryczna Oddziału w ostatnich kilkunastu latach koncentrowała się na teoretycznych i praktycznych aspektach przystąpienia Polski do Unii Europejskiej oraz wzrostu znaczenia informatyzacji we wszystkich dziedzinach życia w tym również w ekonomii. Intensyfikacji uległa działalność Towarzystwa dotycząca organizacji wykładów otwartych. W ich organizację efektywnie włączyło się powstałe w 2014 roku Koło PTE na Uniwersytecie m. Adama Mickiewicza. Ich tematyka w ostatnich latach w dużej mierze dotyczyła przyszłych aspektów integracji europejskiej w kontekście przystąpienia Polski do Unii. Oprócz tego poruszone zostały tematu rozwoju gospodarczego miasta oraz szersze makroekonomiczne problemy gospodarki światowej takie jak chociażby globalne kryzysy finansowe, rozwój cybergospodarki oraz coraz silniejszej internacjonalizacji polskiej gospodarki. Wykładowcami byli nie tylko polscy eksperci, ale również zaproszeni naukowcy z zagranicy (np. Niemiec, USA, Bułgarii, Włoch).

Oddział kontynuował swoją działalność konferencyjną i seminaryjną. W latach 2010 – 2017 Odział zorganizował lub był współorganizatorem 17 konferencji i seminariów naukowych. Przedsięwzięcia te często realizował w kooperacji z poznańskimi uczelniami wyższymi (takimi jak: Uniwersytet Ekonomiczny, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Politechnika Poznańska czy też Wyższa Szkoła Bankowa), instytucjami zagranicznymi (Fundacja Ludwiga Erharda w Bonn), bankami (PKO S.A. w Poznaniu) czy też z jednostkami samorządu terytorialnego (Urząd Marszałkowski w Poznaniu, Urząd Miasta w Poznaniu).

Ciekawą inicjatywą realizowaną w ostatnim okresie działania Towarzystwa były spotkania dyskusyjne, które miały za zadanie podnosić świadomość i poziom wiedzy ekonomicznej wśród mieszkańców województwa. Często organizowane one były we współpracy z młodymi ekonomistami rekrutującymi się spośród doktorantów i studentów. Oddział kontynuował działalność szkoleniową; w latach 2010-2017 przeprowadzono 95 cyklów szkoleń, w których uczestniczyło ponad 900 osób. Oddział współorganizował również część zajęć realizowanych w ramach studiów podyplomowych na UAM.

W 2002 roku Zarząd Oddziału podpisał umowę z Europejską Szkołą Kursów Korespondencyjnych, która niejako uzupełnia działalność szkoleniową Towarzystwa. Na mocy podpisanej umowy Oddział jest odpowiedzialny za weryfikację wiedzy kursantów, którzy korespondencyjnie przygotowują się do egzaminów z takich dziedzin jak księgowość, negocjacje w biznesie czy marketing i zarządzanie. Działalność we współpracy z ESKK z powodzeniem prowadzona jest do dzisiaj.

W omawianym okresie prowadzono intensywną działalność wydawniczą. W 2010 r. wznowiono wydawanie kwartalnika „Przegląd Ekonomiczny”. Do tej pory łącznie ukazało się 15 numerów tego czasopisma. Oprócz autorów polskich (przede wszystkim ekonomistów i prawników) w Przeglądzie Ekonomicznym publikowali swoje artykuły autorzy zagraniczni (z USA, Rosji, Bułgarii i Ukrainy). W 2015 roku uruchomiono wydawanie w formie on-line biuletynu ekonomicznego „Obserwator Gospodarczy”, który jest swoistym komentarzem do aktualnie odnotowywanych tendencji gospodarczych w Polsce. W ostatnich kilku latach Oddział wydał 15 książek naukowych. Część z nich ukazała się w serii Studia Ekonomiczne oraz Studia Prawnicze. Jest to swoiste nawiązanie do tradycji publikowania opracowań naukowych autorów poznańskich w ramach serii wydawniczych jaką zapoczątkował pierwszy Prezes Zarządu Oddziału Prof. Edward Taylor.

Najnowsza historia Oddziału przyniosła również spore zmiany natury organizacyjnej. „Dom Ekonomisty”, który służył Towarzystwu przez kilkadziesiąt lat niestety generował zbyt wysokie koszty utrzymania i tym samym nadmiernie obciążał budżet Oddziału. W związku z tym w czerwcu 2017 r. budynek ten został sprzedany, a w lipcu 2017 roku Oddział zmienił siedzibę. Mieściła się ona w budynku Collegium Altum Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Zaś w połowie roku 2019 Oddział przeniósł się do nowej, stałej siedziby w zakupionym i wyposażonym tego samego roku lokalu przy ul. Piątkowskiej 122/3. Nowa siedziba Oddziału to powrót do aktywności szkoleniowej i seminaryjnej dzięki znajdujących się w niej salach: prezydialnej i konferencyjnej. W 2019 r. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego potwierdziło też status Wydawnictwa PTE w Poznaniu jako wydawnictwa naukowego uprawnionego do wydawania monografii naukowych, umieszczając je na poziomie I wydawnictw (80 pkt.).